جهاني‌شدن فرهنگ يعني به استقبال يك جهان متكثر از فرهنگ گوناگون رفتن، آشناشدن با فرهنگ‌هاي ديگران، درحالي‌كه جهاني‌سازي نفي فرهنگ ديگران، نفوذ در فرهنگ‌هاي ديگر، غالب‌شدن يك فرهنگ و محل برخورد ايدئولوژي‌هاست. (قزلسفلي، 1379، ص 145)

نانرز در اين مورد مي‌گويد: جهاني‌شدن به نحوي كه از آن صحبت مي‌شود به رشد انفجارآميز بيست تا بيست‌وپنج‌سال گذشته شركت‌هاي چندمليتي غول‌پيكر و ذخاير انبوه سرمايه‌داري اشاره دارد. (نانرز، 1375، ص 45)

به‌طوري‌كه ساموئل هانتينگتون به صراحت اين مسئله را بيان مي‌دارد: «جدال و همزيستي ديگر معنا ندارد، زيرا با فروپاشي كمونيسم، جهان ديگر سراسر غربي، يك كاسه و هماهنگ شده است.» (پيترز، 1368، ص 49)

در عصر حاضر نبردهاي فرهنگي با نبردهاي قدرت هر روز افزايش مي‌يابد. اين نبردها عمدتاً در رسانه‌ها يا از طريق آنها صورت مي‌گيرد، اما رسانه‌ها صاحبان قدرت نيستند. قدرت به‌مثابه توانايي تحميل رفتار در شبكه‌هاي مبادله اطلاعات و به‌كارگيري ماهرانه نمادها نهفته است كه كنشگران اجتماعي نهادها و جنبش‌هاي فرهنگي را از طريق نهادها، سخنگويان و تقويت‌كنندگان فكري بر هم مرتبط مي‌سازد. (كاستلز، 1380، ص 43) بنابراين از نظر كاستلز اين قدرت‌ها هستند كه از طريق رسانه‌هاي جمعي، فرهنگ ما را در سطح جهان تشكيل مي‌دهند.

به همين منظور برخي از صاحبنظران بر اين باورند كه جهاني‌سازي فرهنگ نوعي ظهور جامعه‌اي شبكه‌اي است كه در عصر اطلاعات در ادامه حركت سرمايه‌داري، پهنه فرهنگ، جامعه را در برمي‌گيرد. اگر به اطراف خود بنگريم شاهد نوعي غربي‌سازي جهان هستيم كه نشانه‌هاي آن در تمام زواياي زندگي جوامع شرقي كاملاً مشهود است. مطلب زير شايد مطالب بالا را ملموس‌تر سازد.

«سقوط ديوار برلين، دعوي كاسترو مبني بر اين‌كه حضرت مسيح هم مانند او يك كمونيست بود، نياز به برگزاري انتخابات براي نشستن بشار اسد به جاي پدرش، اعلام دولت تركيه درخصوص غيرقانوني بودن ذبح حيوانات براي مراسم قرباني در ادارات دولتي به‌عنوان يكي از شروط ملحق‌شدن به جامعه اروپا و تقاضاي عربستان براي پيوستن به كميسيون زنان در سازمان ملل مبين اين است كه غرب توانسته به ملت‌هاي غيرعربي بقبولاند بهتر از آنهاست.» (دهشيار، 1379، ص 92) و جهاني‌شدن از اين منظر، يعني تسلط و گستردگي فرهنگ غرب در ديگر جوامع، در اين دوران همه چشم‌اندازِ تاريخي‌اي كه مشخصه فرهنگ غربي بوده داراي اعتبار است. (پارسا، 1375، ص 15) به اطراف خود بنگريم تا گستردگي و عمق آن را دريابيم.

با توجه به اين‌كه جوامع خارج از محدوده جوامع موسوم به غرب مشروعيت سرمايه‌داري غربي را پذيرفته‌اند و ازسوي ديگر براساس ساختارهاي سنتي و احساسي عمل مي‌كنند، چنانچه بخواهند الزامات سرمايه‌داري را بپذيرند مي‌بايد ساختارها، كردارها و رفتارهاي نهادهاي غربي را بپذيرند. از زاويه ديگر جوامع سنتي كه بيشتر داراي دو ويژگي «الهي» و «نظامي» (ريمون، 1354، ص 84) هستند براي پياده‌كردن و گام‌گذاشتن در راه سرمايه‌داري بايد ويژگي‌هاي علمي و صنعتي را جايگزين آنها كنند.

براساس منطق «وبري» عنصر وحدت‌بخش در عصر مدرن عقلانيت ابزاري است. در چنين چارچوبي، جهاني‌شدن كه حاكميت علم و صنعت را ارج مي‌نهد چيزي نخواهد بود جز سلطه غرب بر كشورهاي غيرغربي.

بر همين اساس نمي‌توان تنها به اين مسئله اذعان كرد كه چون رسانه‌هاي الكترونيك در اختيار قدرت‌هاي سرمايه‌داري است به همين جهت شاهد جهاني‌سازي عمدي فرهنگ از ناحيه غرب هستيم. به باور نگارنده عقلانيت هدفمند فرهنگ غربي مهمترين عامل در جهت جهاني‌سازي فرهنگ غربي است و ديگر عوامل تحت‌تأثير اين عامل قرار دارند.

به همين منظور جوامع غيرغربي بايد درصدد آن باشند كه راه‌حل مناسب براي برخورد با اين پديده را پيدا كنند. به يك تعبير مشكل كنوني جوامع غيرغربي با خود اين پديده نبايد باشد، بلكه در چگونگي كنترل آن نهفته است. جوامع غيرغربي با پذيرش اين مطلب كه «به‌قول رابرتسون نمي‌گويم كه جهان سراسر غربي شود، بلكه حركات و اعمال خود را بايد نسبت به غرب بسنجيم.» سعي كنند راه‌حل مناسب و منطقي با اين پديده كه همچون موجي در راه است پيدا كنند.

جهاني‌شدن فرهنگ را اصطلاحي دانستيم كه تغييرات آن را در نمادهايي همچون عقايد، علايق، ارزش‌ها كه از طريق ارتباط الكترونيك انجام مي‌گيرد، مي‌بينيم و ريشه‌هاي اين مقوله را با نوگرايي و فرانوگرايي بررسي كرديم. جهاني شدن فرهنگ و جهاني‌سازي را از هم جدا كرديم و آن‌گاه مدعي شديم كه جهاني‌سازي از ناحيه غرب رخ داده است. گسترش فرهنگ غربي را تنها به عامل «قدرت» در دست سرمايه‌داري مربوط ندانستيم، بلكه به عامل مهم «عقلانيت» كه فرهنگ غربي بر آن استوار است، مرتبط ساختيم و درنهايت كشورهاي غيرغربي را به راه‌حل مناسب براي برخورد با اين پديده دعوت كرديم.

1ـ آرون، ريمون، مراحل اساسي انديشه در جامعه‌شناسي، ترجمه باقر پرهام، انتشارات كتاب‌هاي جيبي، تهران، 1354.

2ـ پيترز، يان ندرويان، فوكوياما و دموكراسي ليبرال، ترجمه پرويز صداقت، نشريه اطلاعات سياسي ـ‌ اقتصادي، شماره 80ـ79، 1370.

3ـ پارسا، خسرو، پسامدرنيسم در بوته نقد، مجموعه مقالات، تهران، انتشارات آگاه، 1375.

4ـ دهشيار، حسين، جهاني‌شدن: تكامل فرايند برون‌بري ارزش‌ها و نهادهاي غربي، نشريه اطلاعات سياسي ـ اقتصادي، شماره 158ـ157، 1379.

5ـ قزلسفلي، محمدتقي، جهاني‌شدن رويارويي يا همزيستي، نشريه اطلاعات سياسي ـ اقتصادي، شماره 156ـ155، 1379.

6ـ كاستلز، مانوئل، عصر اطلاعات، ترجمه احمد عليقيان و احمد خاكباز، انتشارات طرح نو، تهران، 1380.

7ـ نانرز، مايكل، جهاني‌شدن اقتصاد، ترجمه مجيد مكيان، نشريه فرهنگ توسعه، ش 23، 1375.

8ـ واترز، مالكوم، جهاني‌شدن، ترجمه اسماعيل مرداني و سياوش مريدي، انتشارات سازمان مديريت صنعتي، تهران، 1379.

9- Geertz, C, Internaional Cultures, Basic, New York, USA, 1979.

10- Harvey, D, The condition of Post Modernity, Basill Blaekwell, Oxford, 1989.

11- Cosmopolitianism.www.Muse.jhv.2002.

12- Oakeshot, Michael, Rationalism in Politic and other Essays, London, 1962.

13- Robertson, R. Golobality and Modernity Theory Culture and Society, University of California press, 1992.

14- Pacione, M, Urban Geography, Routledge, New York and London, 2001.

15- Lowith, K, Max weber’s Position on Science, in L, Velodyan P.Lassman max Weber’s Science a Vocation, London, 1989.