سي‌سال با پينوشه
سايت اشپيگل, 12 آگوست 2003
نويسنده: كارستن فولكري (Karsten Volkery), ترجمه: چشم‌انداز ايران
ديوار سكوت در حال فروپاشي است
درحالي‌كه 11 سپتامبر نزديك مي‌شود, منتقدان "فرهنگِ سكوت" نمي‌توانند به گوش خود اعتماد كنند. پس از گذشت سي‌سال از كودتاي پينوشه, ناگهان محافظه‌كاران شيليايي از حقوق بشر صحبت مي‌كنند. ژنرال‌هاي سابق و عوامل كشتار و شكنجه او سكوت خود را مي‌شكنند. مصاحبة مطبوعاتي "پابلو لون جويرا (Pablo Longueira) رهبر حزب طرفداران پينوشه(UDI) مانند يك بمب صدا كرد. او در 18 ماه مي در تلويزيون شيلي اعلام كرد كه آنها از يك‌سال پيش با بازماندگان قربانيان دوران استبداد ارتباط برقرار كرده‌اند. او كه نظريه‌پرداز اقليت راستگرايان است, اعلام كرد كه حزب او خواهان پرداخت غرامت به خانوادة اين قربانيان است.
اين نخستين‌باري بود كه مريدان ديكتاتور سابق اگوستوپينوشه به سرنوشت 3300 نفر اعدام‌شدگان و يا ناپديدشدگان دوران استبداد نظامي (1973 تا 1990) علاقه نشان مي‌دهند. اين حيرت‌آور است كه عاملان جنايت از قربانيان خود جانبداري مي‌كنند؟! اين مصاحبه, يك بحث ملي را در كشوري به‌وجود آورده كه مباحث تاريك تاريخ معاصر خود را با اكراه دنبال مي‌كرده است.
در حال حاضر, هيچ سياستمدار و يا سرمقاله‌نويسي نيست كه از كنار اين مطلب بگذرد. 13 سال پس از پايان دوران استبداد, سرانجام اين موضوع جايگاه خود را در تيتر مطبوعات يافته است. در اين فرصت كوتاه باقيمانده تا سي‌امين سالگرد كودتا, سيل افشاگري‌ها, اعترافات و موضع‌گيري‌ها مانند يك موج عظيم سراسر كشور را فراگرفته است.
خانم ميريا گارسيا (Mireya Garcia) معاون اتحادية خانواده‌هاي ناپديدشدگان, با نارضايتي ميگويد: "بعد از سي‌سال, بار فشار وجدان, بسيار سنگين است."
با سقوط رئيسجمهور سوسياليست سالوادور آلنده (Salvador Allende) در 11 سپتامبر1973 فصل خونيني در تاريخ شيلي شروع شد. با اين‌كه موضوع تازه‌اي نيست و بسياري از مردم شيلي, ديگر مايل به شنيدن نام پينوشه نيستند, با اين حال مباحث, گسترده‌تر و همه‌جانبه‌تر و بازتر از هر زمان ديگر است.
ديگر هرگز(
موج اعتراف به گناه در ژانويه امسال شروع شد. موقعي‌كه سرفرمانده جديد نيروهاي مسلّح ژنرال خوان شِير (Juan Cheyre) سكوت نظاميان را شكست, در يك سخنراني جامع تاريخي, اين ژنرال به پايمال‌شدن حقوق بشر به‌وسيلة نظاميان در زمان پينوشه اعتراف كرده و قول داد كه "ديگر هرگز".
در فوريه, موضع‌گيري وزير امورخارجه امريكا "كولين پاول" دربارة سقوط آلنده تيتر روزنامه‌ها شد كه "اين قسمتي از تاريخ امريكا نيست كه ما بدان افتخار كنيم". هرگز دولت امريكا اين چنين تأسف خود را از دخالت سيا (CIA) دربارة اين كودتا ابراز نكرده بود. در اواخر ماه ژوئن موضوع خاكبرداري‌هاي غيرقانوني به موضوعات بحث اضافه شد. مهم‌ترين روزنامة كشور و سخنگوي جناح راستگراي شيلي "ال ميرسيكو" (Al mercurio) در شمارة روز يكشنبة خود, مصاحبه‌اي با يكي از ژاندارم‌هاي بازنشسته به‌نام اِليسيو كورنجيو (Eliseo Cornejo) را منتشر كرده و با تمام جزييات تشريح مي‌كند كه چگونه او با گروهي از سربازان بعد از كودتا جنازه‌هاي داخل كاخ ويران‌شده رياست‌جمهوري را ابتدا به داخل چاهي در خارج شهر ريخته و آنها را از انظار مخفي مي‌كنند. بعد از 5 سال او را به همان محل مي‌فرستند تا حدود 30 جسد را با يك دستگاه حفاري خارج كند. همة شركت‌كنندگان در اين عمليات, براي اين‌كه بتوانند بوي تعفن را تحمل كنند, ابتدا مست كردند و بعد جنازه‌ها را با دو هليكوپتر حمل كرده و به دريا انداختند.
تصور اين‌كه گروهي سرباز مست, جنازه‌هايي را از داخل چاهي خارج كنند, براي اين‌كه آنها را به دريا بيندازند, يادآوري وحشت‌آفريني از سرنوشت نامشخص هزاران ناپديد‌شدة آن دوران بود.
هنوز يك هفته از آن نگذشته بود كه هشت ژنرال سابق كه همه از همكاران پينوشه بودند, درمقابل جامعه اعتراف كردند كه گورهاي دسته‌جمعي غيرقانوني بيشتري از اعدام‌شدگان وجود دارد. ما از درد و رنجي كه اين وقايع به‌وجود آورده‌اند ناراحتيم, اين اعمال شايستة يك افسر نظامي نيست. اين قسمتي از موضع‌گيري اين هشت افسري است كه احتمالاً بنا به خواستة رئيس ستاد ارتش ژنرال شِير به‌وسيلة آنها امضا شده است.
اين ژنرال‌هاي سابق كه در بين آنها يك وزيردفاع و يك وزير كشور پينوشه هم وجود دارد, خواستار مجازات براي اين اعمال شده‌اند. اين خواسته‌اي است كه تا به حال مطلقاً غير قابل تصور بود.
سازمان‌هاي دفاع حقوق بشر از اين جهش تازه در مباحث قديمي استقبال مي‌كنند. مهم‌تر از واقعيت اين اتفاقات, اعترا‌ف‌هايي است كه بيان مي‌شود.
رئيس سازمان عفو بين‌الملل "سِرگيو لارنتي" (Sergio Laurenti) ميگويد: "اكنون بهترين زمان براي اجراي عدالت است."
انتظار عدالت
اما اين در شيلي مفهوم زيادي به‌دنبال ندارد. جبران و بازسازي تاريخ معاصر تا به‌‍‌حال بسيار كُند پيش رفته است و آن هم به‌دليل شرايطي است كه نظاميان براي بازگشت مردم‌سالاري ديكته كرده بودند.
اگرچه در سال 1991 كميتة نجات, گزارش جامعي از شكنجه‌ها, بازداشت‌هاي غيرقانوني و اعدام‌ها را به‌طور مستند تهيه كرده بود و با وجود اين‌كه واقعيت‌ها رسماً اعلام شدند, ولي عدالت اجرا نشد.
نخستين‌بار پس از بازداشت پينوشه در سال 1998 در لندن, قوة‌قضاييه شيلي دست به اقدام زد. از آن روز ژنرال‌ها ديگر در حاشية امني قرار ندارند.
در سال 1999 قضات مخصوصي براي بررسي دادگاه‌هاي حقوقبشر منصوب شدند. در اين بين 330 محاكمه بر ضد ژنرال‌ها, سرهنگ‌ها و استوارهاي سابق شروع شده, اگرچه تعداد معدودي محكوم شدند, ولي مجازات‌هاي سنگيني تا 17 سال زندان براي آنها اعمال شدند. هنوز هم كارهاي بسياري باقيمانده است. بيشتر اعضاي دولت پينوشه, امروز از اعضاي مجلس سنا هستند و قانون‌اساسي 1980 پينوشه هنوز هم مبناي اصلي قانون كشور است. افكارعمومي به‌وسيلة دو مؤسسة راستگراي مطبوعاتي شكل داده مي‌شود. از آن گذشته دولت ائتلافي متشكل از سوسياليست‌ها ـ سوسيال دموكرات‌ها و دموكرات مسيحي‌هايي كه از سال 1990 به بعد با رئيس‌جمهورهاي مختلفي حكومت كرده‌اند, تا به حال در تعامل با صاحبان قدرت سابق بوده‌اند.
پروفسور والتر كُرونه (Walter Krohne) استاد دانشكدة روزنامه‌نگاري, كه به درخواست بنياد كنراد آدنائر ]آلماني[ (Konrad Adenauer)كتابي را دربارة مردم‌سالاري در شيلي نوشته است ميگويد: "اين مردم‌سالاريِ زيبايي نيست."
ديوار سكوت
خواستة اصلي مدافعان حقوقبشر اين است كه دادگاهها به‌سرعت عمل كنند. خانم ميريا گارسيا معاون اتحادية ناپديدشدگان, خواستار آن شده كه براي نظامياني كه با شكستن سكوت خود در دادگاهها شهادت مي‌دهند, تخفيف مجازات در نظر گرفته شود.
او از تجربيات شخصي خود در رابطه با شهود, به‌خوبي مي‌داند كه ديوار سكوت تا چه اندازه بلند است. در سال 1978 برادر او ربوده شده است. او از 25 سال پيش ضد افراد ناشناس اعلام جرم كرده است. در طول اين 25 سال محاكمه, با 5 قاضي مختلف سروكار داشته است و قاضي كنوني اين پرونده هم با چند دوجين پروندة جنايي ديگر مانند تجاوز به حريم اشخاص و دزدي اتومبيل سروكار دارد.
مردم با هيجان زيادي منتظر لايحة پيشنهادي دولت براي حل مسائل حقوق بشر هستند و اين سالگرد, پس از سي‌سال, موقعيت بسيار مناسبي براي كشيدن خط بطلان بر تاريخ‌هاي گذشته است.
رئيسجمهور سوسيال دموكرات كنوني شيلي ريكاردو لاگوس (Ricardo Lagos) مي‌خواهد اين لايحه را در روزهاي آينده در گزارشي به ملت اعلام كند, اما او در آخرين فرصت‌ها مشغول مذاكره وچانه‌زني با همة جناح‌ها و فعالان سياسي ازجمله نظاميان, كليسا و فعالان چپگرا و راستگرا است.
طرفداران حقوقبشر اميدوارند كه اين لايحه تنها به غرامت به بازماندگان ـ‌يعني 3200 ناپديدشده و اعدامي ـ اكتفا نكند, بلكه عفو 50000 زنداني سياسي را هم در بر بگيرد كه از دوران شكنجه و تعزير جان سالم به‌در برده‌اند.
درحال حاضر, فقط مادران, همسران و فرزندان اعدام‌شدگان به‌ازاي هر خانواده حداكثر ماهيانه تا 200000 پزوس (معادل 250 يورو) دريافت مي‌كنند, ولي آنهايي‌كه از شكنجه جان سالم به‌در برده‌اند, چيزي دريافت نمي‌كنند. دولت تا به حال هر‌گونه پرداخت اضافي را به‌دليل نداشتن پول كافي رد كرده است.
رفتار محرمانة دولت
مرتبة دوم گمانه‌زني‌ها در رابطه با مراسم رسمي سالگرد 11 سپتامبر1973 است. دولت هم برنامه‌هاي خود را براي اين مراسم محرمانه نگه‌داشته است. تعجبي هم نيست, چون موضوع اين مراسم همانند نحوة تطبيق يك دايره بر مربع است. چگونه بايد مراسم سالگردي را برگزار كرد كه براي يك گروه از مردم تا به امروز سالگرد نجات ملت از شرّ كمونيست‌ها قلمداد مي‌شود و براي گروه ديگر مردم, شروع ظلماني‌ترين فصل‌هاي تاريخ شيلي را رقم مي‌زند. احتمالاً اين مراسم شامل يك نيايش و سخنراني خواهد بود كه در آن شعار "به‌پيش, ولي هرگز فراموش نكن" گنجانده شده است. اما به خط پايان قضايا رسيدن, محكوم به شكست خواهد بود, چرا كه در رابطه با پينوشه فاصلة اختلاف‌نظرها زياد است.
درحالي‌كه نسل جديد ژنرال‌ها سياست "ديگر هرگز" را توصيه مي‌كنند و سياستمداران از آشتي ملي صحبت مي‌كنند, اما سياستمداران راستگرا معذرت‌خواهي را نمي‌پذيرند. آنها معتقدند كه خطايي مرتكب نشده‌اند. وزيركشور پينوشه سرگيوخارپا (Sergio Jarpa) به‌تازگي گفته است: "آنهايي كه خود را مقصر مي‌دانند, مي‌توانند دستان خود را روي سينه گذارده و از خداوند طلب عفو نمايند" و "بقيه كارها, نمايش سياسي است."
پيشنهاد جهش به جلوي حزب مريدان پينوشه (UDI) يعني پرداخت غرامت به قربانيان را بايد يك مانور سياسي قلمداد كرد و نه اعتراف به گناه. اين حزب مي‌خواهد اين مسائل, قبل از انتخابات 2006 رياست‌جمهوري به فراموشي سپرده شده باشد. نامزد اين حزب ژاكين لاوين (Joaquin Lavin) از هم‌اكنون خود را رئيسجمهور آيندة شيلي مي‌داند و در حال حاضر در نظر‌سنجي‌ها هم از ديگران پيشي گرفته است.
ديناميك فاسد
استراتژي سياستمداران راستگرا اين است كه همة مسئوليت را به گردن اشخاص خودسر در بين نظاميان و پليس مخفي شيلي دينا (Dina) بيندازند.
سناتور جوينو نُووآ (Jovino Novoa) از حزب مريدان پينوشه به مجلة كوزاز(Cosas) ميگويد: "ديناميك فاسدي در پليس مخفي دينا وجود دارد" و "اين بدين مفهوم نيست كه همه آنهايي كه در دولت نظامي فعاليت مي‌كرده‌اند, خود مسئول باشند". آقاي نووآ, كه از سال 1979 تا 1982 معاون وزيركشور بوده است, ادعا مي‌كند كه چيزي از ماجرا نمي‌دانسته و ميگويد: "ما به خانوادة قربانيان هم توجهي نداشتيم." و اين آثار فرهنگ جناح‌هايي از كشوري است كه با اين اظهارنظرها با بي‌تفاوتي از كنار عقايد و سخناني شبيه به اين مي‌گذرند.
جامعة شيلي از پينوشه خسته شده است, آنها خواسته‌هاي ديگري دارند. موضوع حقوقبشر به دوازدهمين درجة توجه مردم در جدول نظرسنجي ماه جولاي مؤسسه(CEP) كاهش پيدا كرده است؛ يعني كمي جلوتر از محيط‌زيست. نخستين موضوع‌هاي مورد توجه مردم عبارتند از بيكاري, فقر و امنيت.
اما اين‌كه موضوع حقوقبشر در مباحث روز مطرح‌شده, ماية اميدواري است و از توجه زياد وسايل ارتباط جمعي سرچشمه مي‌گيرد. در اين چند هفتة پيش از سالگرد, سيل گزارش‌ها و اسناد مانند يك بهمن ويرانگر به حركت افتاده است؛ چيزي‌كه حتي آقاي لارنتي (Laurenti) مسئول عفو بين‌الملل را هم غافلگير كرده است و "چيزهايي مطرح مي‌شود كه حتي تصور آن در سال گذشته غيرممكن بود."
پي‌‌نوشت:
( ـ "ديگر هرگز" شعار فراگير آلماني‌ها پس از جنگ دوم جهاني و سقوط نازيسم بود.
سوتيترها:
اين نخستين‌باري بود كه مريدان ديكتاتور سابق اگوستوپينوشه به سرنوشت 3300 نفر اعدام‌شدگان و يا ناپديدشدگان دوران استبداد نظامي (1973 تا 1990) علاقه نشان مي‌دهند. اين حيرت‌آور است كه عاملان جنايت از قربانيان خود جانبداري مي‌كنند؟! اين مصاحبه, يك بحث ملي را در كشوري به‌وجود آورده كه مباحث تاريك تاريخ معاصر خود را با اكراه دنبال مي‌كرده است
در فوريه, موضع‌گيري وزير امورخارجه امريكا "كولين پاول" دربارة سقوط آلنده تيتر روزنامه‌ها شد كه "اين قسمتي از تاريخ امريكا نيست كه ما بدان افتخار كنيم". هرگز دولت امريكا اين چنين تأسف خود را از دخالت سيا (CIA) دربارة اين كودتا ابراز نكرده بود
اگرچه در سال 1991 كميتة نجات, گزارش جامعي از شكنجه‌ها, بازداشت‌هاي غيرقانوني و اعدام‌ها را به‌طور مستند تهيه كرده بود و با وجود اين‌كه واقعيت‌ها رسماً اعلام شدند, ولي عدالت اجرا نشد
درحالي‌كه نسل جديد ژنرال‌ها سياست "ديگر هرگز" را توصيه مي‌كنند و سياستمداران از آشتي ملي صحبت مي‌كنند, اما سياستمداران راستگرا معذرت‌خواهي را نمي‌پذيرند. آنها معتقدند كه خطايي مرتكب نشده‌اند. وزيركشور پينوشه سرگيوخارپا (Sergio Jarpa) به‌تازگي گفته است: "آنهايي كه خود را مقصر مي‌دانند, مي‌توانند دستان خود را روي سينه گذارده و از خداوند طلب عفو نمايند"
استراتژي سياستمداران راستگرا اين است كه همة مسئوليت را به گردن اشخاص خودسر در بين نظاميان و پليس مخفي شيلي دينا (Dina) بيندازند
1